FIOLETOWO MI- czyli wszystko co musisz wiedzieć o szałwii, lawendzie i lebiodce

SZAŁWIA LEKARSKA 

Nazwa polska: szałwia lekarska

Nazwa łacińska: Salvia officinalis L.

Pochodzenie: Morze Śródziemne i Europa Południowa

Opis wyglądu:

Wymiary: szałwia lekarska jest wieloletnią krzewinką dorastającą do 70 cm wysokości

Pokrój: osiąga wysokość 50-70 cm, ma skłonność do pokładania się

Liście: owłosione, liście mają kształt lancetowaty lub podłużnie owalny, są barwy szarozielonej lub srebrzystoszarej

Kwiaty: mają barwę fioletowoniebieską, są zebrane w nibyokółki, przyjemnie pachną

Owoce: rozłupnia

Występowanie: rośnie na słonecznych zboczach i skałach, na glebach bogatych w wapń i w miarę wilgotnych, stosunkowo rzadko spotykana w stanie naturalnym, uprawiana jest głównie dla celów leczniczych

Uprawa: najlepiej rośnie na ciepłych, osłoniętych od wiatrów, nasłonecznionych stanowiskach, najlepiej o wystawie południowej lub południowo-zachodniej. Gleba powinna być żyzna, ale przepuszczalna, z domieszką piasku lub drobnego żwiru, o odczynie obojętnym lub lekko zasadowym. Szałwia bardzo dobrze reaguje na nawożenie azotowe (można stosować nawozy mineralne lub kompost). Uprawa nie udaje się na glebach ubogich w wapń, ciężkich, zlewnych, podmokłych i jałowych, gdzie roślina może gnić i przemarzać, szczególnie podczas mokrych zim. W naszym klimacie szałwia nie jest całkowicie mrozoodporna i w chłodniejszych rejonach kraju może przemarzać, – dlatego warto okryć ją na zimę np. gałązkami stroiszu lub kopczykami kompostu; zimą jej część nadziemna zamiera. Wiosną, po zdjęciu okrycia, rośliny należy przyciąć około 10 cm nad powierzchnią gleby – pozwoli to na wybicie licznych, młodych przyrostów z pąków śpiących, spowoduje silne zagęszczenie roślin i poprawę pokroju

Przeznaczenie/zastosowanie:

Właściwości lecznicze: przeciwzapalne, przeciwpotne, dezynfekujące, żołądkowe, przeciwcukrzycowe 

Surowiec lekarski: Liście (Folium Salviae) szałwii zawierają od 2,5 do 3% olejku lotnego, który zawiera m.in. tujon, cyneol, kamforę i pinen. Ponadto szałwia zawiera garbniki, flawonoidy, kwasy organiczne, gorycze, duże ilości witaminy B₁ (ok. 850 mg%), witaminy PP oraz karoteny (witaminy A) i duże ilości witaminy C

Właściwości mikrobiologiczne: szałwia hamuje rozmnażanie się wielu rodzajów bakterii Gram dodatnich i Gram ujemnych, a także odpornych na antybiotyki oraz niweluje toksyny bakteryjne

Sztuka kulinarna: Liście zrywane przed okresem kwitnienia są używane do dziś, jako przyprawa. Stosuje się ją, jako dodatek do sałatek, mięsnych i drobiowych farszów, ciast i deserów. W Niemczech przyprawia się nią węgorza. Doskonale komponuje się z daniami, których składnikami są pomidory, kapusta i groch. Duże zastosowanie znalazła zwłaszcza w kuchni włoskiej

Kosmetyka: Jest także wykorzystywana w przemyśle kosmetycznym z powodu zawartości olejków eterycznych

Roślina ozdobna nadająca się na rabaty

LEBIODKA POSPOLITA

Nazwa polska: lebiodka pospolita

Nazwa łacińska: Origanum vulgare

Pochodzenie: Afryka północna, Europa południowa, Azja Zachodnia

Opis wyglądu:

Wymiary: rozgałęziona, do 80 cm wysokości

Pokrój: krzaczkowaty

Liście: wszystkie liście ogonkowe, jajowate, tępe, całobrzegie, czasami słabo ząbkowane. Ulistnienie naprzeciwległe. Na liściach występują drobne, przeświecające punkty. Są to gruczoły wytwarzające olejki eteryczne

Kwiaty: wyrastają w szczytowych podbaldachach. Są przedprątne, jedno, lub obupłciowe, zapylane przez błonkówki. Ich kielich ma jajowatotrójkątne, zaostrzone ząbki, korona o długości 4-6 mm ma różowoliliowy kolor i jest wargowa. 3 klapy dolnej wargi są okrągłe, warga górna i środkowa klapa dolnej wargi są nieco wycięte. Występują małe przykwiatki, o szerokości większej niż ich długość

Owoce: rozłupnia zawierająca 4 brunatne, kulistojajowate rozłupki

Występowanie: rośnie w Afryce Północnej, występuje w strefie umiarkowanej Eurazji, a także  w Ameryce Północnej ( gatunek obcy), w Polsce występuje na całym terytorium i jest pospolity

Uprawa: lebiodka nie należy do roślin wymagających, dlatego nikt nie powinien mieć problemu z jej uprawą. Jej naturalne siedliska występują w widnych lasach liściastych, w nasłonecznionych zaroślach, polanach, przydrożach itp. Chcąc z sukcesem uprawiać oregano, należy zapewnić jemu słoneczne i zaciszne stanowisko oraz lekkie i przepuszczalne podłoże. Podłoże warto wzbogacić kompostem, który nie tylko poprawi jego strukturę, ale także dostarczy wielu ważnych składników mineralnych, dzięki którym lebiodka będzie rosła bujniej i osiągnie większe rozmiary. Na jednym stanowisku może być uprawiana przez około 5 lat. Należy pamiętać o spulchnianiu i odchwaszczaniu podłoża, a w przypadku przedłużającej się suszy także podlewaniu. Gatunek mrozoodporny. Zioło można także uprawiać w pojemnikach na balkonie, a także w mieszkaniu. W uprawie pojemnikowej należy pamiętać, aby nie przesadzać z podlewaniem i zapewnić jasne stanowisko. Do uprawy w mieszkaniu najlepiej wybrać odmianę charakteryzującą się mniejszymi rozmiarami.

Przeznaczenie/zastosowanie:

Właściwości lecznicze: wykrztuśne, dezynfekujące, przeciwbiegunkowe, moczopędne, przeciwskurczowe, wiatropędne, odtruwające. Zewnętrznie olejek tymolowy wykorzystuje się do płukania gardła, wzmacniających kąpieli oraz przy trudno gojących się ranach skóry i świądzie. Napar z mieszanki lebiody (zazwyczaj w mieszance z innymi ziołami) działa wiatropędnie i stosowany jest przy atonii jelit, nadmiernej fermentacji jelit, bębnicy, chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy, niedoczynności wątroby

Surowiec zielarski: ziele (Origani Herba). Głównym składnikiem jest olejek eteryczny zwany olejkiem tymolowym, zawierający tymol,  karwakrol i seskwiterpeny. Ponadto, jako składniki czynne występują garbniki, flawonoidy (apigenina, luteolina), kwas kawowy, kwas ursolowy, kwas rozmarynowy i fitosterole. W owocach obecny śluz (ok. 6%)

Sztuka kulinarna: roślina przyprawowa w kuchni wielu narodów, głównie zachodnich. Wchodzi m.in. w skład ziół prowansalskich. Lebiodki używa się do sosów, pizzy, przyprawiania mięsa, sałatek

Kosmetyka: wchodzi w skład niektórych kosmetyków, jest składnikiem płynów do kąpieli i do płukania ust

Używana jest do przyprawiania niektórych wódek, wina wermut, likierów

LAWENDA WASKOLISTNA

Nazwa polska: Lawenda wąskolistna, lawenda lekarska

Nazwa łacińska: Lavandula angustifolia

Pochodzenie: pochodzi z basenu Morza Śródziemnego (Francja, Hiszpania, Andora, Włochy)

Opis wyglądu:

Wymiary: Półkrzew o wysokości od 50 do 90 cm

Pokrój: kępiasty, wzniesiony, krzaczkowaty

Liście: Naprzeciwległe, wąskolancetowate do równowąskich, całobrzegie o podwiniętych brzegach, całe pokryte srebrzystym kutnerem

Kwiaty: zebrane w poprzerywany kwiatostan. Kwiaty zebrane w nibyokółkach, osadzone po 3 – 5 w pachwinach liści. Kolor purpurowo-liliowy do fioletowego, u podgatunków i odmian uprawnych także biały i różowy. Kielich o barwie ciemnoszarej do ciemnopurpurowej, 5-działkowy

Owoce: nie owocuje

Występowanie: obecnie lawenda jest rozpowszechniona w całej Europie Południowej, a uprawiana w cieplejszych rejonach środkowoeuropejskich, rosną na glebach wapiennych, na suchych wzgórzach południowo-zachodniej Europy, a także w północno-wschodniej Afryce, na Wyspach Kanaryjskich oraz w Indiach

Uprawa: ze względu na pochodzenie wymaga cieplejszego i słonecznego stanowiska. Gleba przepuszczalna, nie musi być zbyt żyzna, lubi podłoże wapienne. Najbardziej wytrzymała na niesprzyjające warunki jest lawenda wąskolistna, ale w bezśnieżne , ostre zimy może przymarzać. Lubi miejsca nasłonecznione o lekkim nachyleniu na południe, osłonięte od północy i wschodu. Ponieważ lawenda najlepiej udaje się na glebach alkalicznych warto miejsce, w którym będzie rosła zawapnować. Wskazane jest także coroczne nawożenie kompostem. Wiosną należy roślinę przyciąć. Generalnie lawendą uważa się z roślinę odporną na choroby i ataki szkodników, a nawet często stosuje się ją, jako odstraszacz, ale może ją zaatakować kanianka - roślina pasożytnicza. Zwalcza się ją usuwając porażone rośliny, które następnie należy spalić

Przeznaczenie/zastosowanie:

Właściwości lecznicze: zarówno surowiec jak i olejek mają działanie przeciwskurczowe, uspokajające i antyseptyczne. Jako środek żołądkowy działa wiatropędnie jednocześnie poprawiając trawienie
Surowiec zielarski: kwiat lawendy (Lavandulae flos) – wysuszony kwiat o zawartości minimum 13 ml/kg olejku eterycznego, Kwiaty zawierają olejek eteryczny (w jego skład wchodzą: linalol, geraniol, furfurol, pinen, cyneol, borneol) oraz barwniki (antocyjany), garbniki, cukry, związki mineralne
Sztuka kulinarna: w regionie śródziemnomorskim pszczoły produkują z lawendy miód
Kosmetyka: kwiaty służą do sporządzania toników dla wrażliwej i delikatnej skóry. Przyspieszają one regenerację naskórka, działają antyseptycznie i przeciwtrądzikowo
Roślina ozdobna: chętnie sadzona w ogrodach, wykorzystywana do nadawania zapachu pościeli i bieliźnie

JT